Publikacje książkowe
Barbara Giza i Piotr Zwierzchowski (red.), Krzysztof Teodor Toeplitz, tom 6. serii Polscy Krytycy Filmowi, Warszawa 2024, ISBN: 978-83-67450-85-0, ss. 414
Krzysztof Teodor Toeplitz był jednym z najciekawszych PRL-owskich intelektualistów. W znacznej mierze określają go właśnie ówczesne: polityka, kultura, funkcjonowanie w środowiskach dziennikarskich i artystycznych. Był postacią mającą niemały wpływ na poglądy i postawy odbiorców (zarówno jako krytyk i eseista, jak i scenarzysta 40-latka), lecz także człowiekiem pełnym sprzeczności. Z jednej strony silnie osadzony w rzeczywistości PRL-u i bez wahania, choć nie bezkrytycznie, legitymizujący ten ustrój, z drugiej – jeden z najlepszych znawców kultury Zachodu, ważny i wpływowy propagator wiedzy o niej, proponujący otwarcie się na przynajmniej niektóre płynące stamtąd tendencje. Jego erudycja i błyskotliwość również z dzisiejszej perspektywy czynią go kimś wyjątkowym – nie bez powodu zaliczany do najbardziej przenikliwych krytyków kultury – choć jego postawy budziły zarówno wówczas, jak i budzą współcześnie kontrowersje: czasem blisko związany z władzą, kiedy indziej zdawał się zachowywać dystans. Z wielu powodów był człowiekiem niepoddającym się łatwym ocenom, ale znaczenia jego obecności w polskiej kulturze nie sposób zignorować.
W tomie publikują:
Andrzej Fogtt, Barbara Giza, Wiesław Godzic, Jarosław Grzechowiak, Mariusz Guzek, Justyna Jaworska, Marcin Kowalczyk, Artur Kowalski,
Tadeusz Lubelski, Daria Mazur, Michał Przeperski, Piotr Sitarski, Dorota Skotarczak, Piotr Zwierzchowski.
Kolejne tomy serii dotyczyć będą innych ważnych dla polskiej krytyki filmowej postaci, m.in. Bolesława Michałka i Zygmunta Kałużyńskiego. Zamiarem redaktorów jest naszkicowanie obrazu krytyki oraz zrekonstruowanie roli, jaką niegdyś odgrywała. Być może okaże się to pomocne dla podjęcia dyskusji o specyfice, funkcji, a nawet zasadności istnienia krytyki filmowej w dzisiejszej rzeczywistości.
Piotr Zwierzchowski, Filmowe reprezentacje PZPR, Bydgoszcz 2022, ISBN 978-83-8018-486-2, ISBN 978-83-8018-487-9 (e-book), 462 ss.
Punktem wyjścia tej książki nie są ani historia PZPR, ani losy i sposób rzeczywistego funkcjonowania jej działaczy. Jest to książka o filmowych reprezentacjach PZPR i o tym należy pamiętać. Nie zawsze można znaleźć bezpośrednie przełożenie tego, co działo się na różnych szczeblach aparatu władzy, jak partia była postrzegana, jak wyglądało jej życie codzienne, na jej ekranowe wizerunki. Autor wprawdzie traktuje kino również jako źródło wiedzy o historii i kulturze, także o partii, ale nie tylko o niej. Przede wszystkim zwraca uwagę na towarzyszące tym wizerunkom strategie, konwencje i rozwiązania artystyczne. Odwołuje się, rzecz jasna, do literatury historycznej, zdając sobie jednak sprawę, że te właśnie konteksty mają fundamentalne znaczenie dla filmowych reprezentacji PZPR.
Piotr Zwierzchowski, Daria Mazur, Joanna Szczutkowska (red.), Rok 1968. Kultura, sztuka, polityka, ISBN: 978-83-8018-270-7, Bydgoszcz 2019, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, s. 333.
Rok 1968 był i pozostał jednym z najważniejszych wydarzeń w polskiej historii minionego stulecia. Zapisał się również jako chwila ważna dla przemian polskiej kultury, w tym dla literatury, teatru i filmu. Nie ulega wątpliwości, że ówczesne wydarzenia polityczne w znaczący sposób odcisnęły się także na kulturze i sztuce. Co więcej, także one, by przywołać niemal już symboliczne Dziady w reżyserii Kazimierza Dejmka, wpłynęły na działania stricte polityczne. Relacje między polityką, kulturą i sztuką są charakterystyczne dla całego PRL-u, ale w roku 1968 wybrzmiewały szczególnie mocno. Ów polski rok 1968 został już gruntownie rozpoznany przez historyków, ale także kulturoznawców, literaturoznawców, teatrologów, muzykologów, filmoznawców, historyków sztuki, itd. Nie oznacza to, że nie można spojrzeć nań jeszcze raz, czasem z innej perspektywy, niekiedy sięgając do nieznanych wcześniej źródeł, przyglądając się także powstającym nieustannie nowym tekstom kultury, które są mu poświęcone. Tradycyjne ujęcia są więc wzbogacone przez nowe fakty, natomiast znane wydarzenia i dzieła czytane w oryginalny sposób, także z odwołaniem do nowych ustaleń szeroko rozumianej humanistyki. Wszystkim autorom, niezależnie od tego, o czym i w jaki sposób piszą, przyświeca cel właśnie humanistyczny: zrozumieć. A że czasem nie jest łatwo zrozumieć działań, emocji, postaw, to przynajmniej warto opisać, zastanowić się, jak kino, literatura i teatr doświadczyły tamtych lat, bo przecież nie o sam rok 1968 chodzi, ale jak się przez to zmieniły, jak później o nim opowiadały. W niniejszej książce chcemy więc po raz kolejny podjąć próbę odpowiedzi na pytania o obecność literatury, teatru, filmu w przemianach społecznych, kulturowych i politycznych tamtego okresu, jak również o konsekwencje tych przemian dla interesujących nas dziedzin sztuki.
Ryszard Strzelecki, Homo Ludens kultury współczesnej, Bydgoszcz 2019, ISBN 978-83-8018-263-9, ss. 278.
Książka stawia bardzo ostrą diagnozę stanu współczesnej antropologii, która wytworzyła szereg pojęć oraz sposobów degradujących człowieka jako osobę, sprowadzając go do roli przedmiotu, uwikłanego w rozmaite „niewole” światowe, proponując w zamian życie w wymiarze „materialnym” („cielesnym” wg antropologii biblijnej) i całkowicie pozbawionym odniesienia do transcendencji […]. Autor w swej diagnozie stara się dociec, jakie czynniki sprawiły, że sytuacja człowieka jest w tych współczesnych odsłonach mocno zredukowana i jakie procesy zostały uruchomione, by w swym finalnym skutku doprowadzić do permanentnego osłabienia integralnej antropologii, ujmującej człowieka najszerzej jako osobę. Analizuje także postępujący proces „wdzierania się” w realny świat działań człowieka czynników destabilizujących jego istnienie, po to, by w końcu uległ iluzji, że świat wirtualny jest dla niego przestrzenią „pewniejszą” i bardziej „przyjazną” niż realna rzeczywistość, w której żyje. […] Trzeba też zaznaczyć, że autor analizując rozmaite formy „uzabawienia”, sięgnął po bardzo rozległą literaturę przedmiotu, przeprowadzając merytoryczną jej ocenę, ale w wielu aspektach przekroczył ustalenia badaczy tego nurtu (wśród nich są też „piewcy” transhumanizmu), wzbogacając refleksję na temat ponowoczesności o zupełnie nowe i oryginalne wnioski. […] Studium Ryszarda Strzeleckiego jest bardzo cennym i potrzebnym namysłem nad stanem najnowszej humanistyki. Książka stanowi znakomitą merytoryczną podstawę do prowadzenia dalszych badań w zakresie podjętego tematu. Nie tylko porządkuje bardzo rozległą i wieloaspektową problematykę ponowoczesności, ale wyznacza trudną – lecz jakże prawdziwą – perspektywę dalszych losów humanistyki w czasach jej systemowej zagłady.
Barbara Giza, Piotr Zwierzchowski (red.), Krzysztof Mętrak, t. 3. serii Polscy Krytycy Filmowi
ISBN: 978-83-65390-42-4, Warszawa, 2019, ss. 186.
Krzysztof Mętrak był cudownym dzieckiem swojej epoki. Najmłodszy członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, którym został w wieku zaledwie 21 lat, nie tylko pisał wiele, lecz także na wiele tematów. Był bardzo wrażliwym, może nawet nadwrażliwym, obserwatorem rzeczywistości społecznej, politycznej i kulturalnej swoich czasów. Spojrzenie na Mętraka jako krytyka, który stworzył własną definicję tej profesji i konsekwentnie działał w jej ramach, jako erudytę, poetę, miłośnika sportu i kultury popularnej, uczestnika oraz aktywnego członka warszawskiej elity intelektualnej okresu PRL i wczesnych lat dziewięćdziesiątych, daje portret skomplikowany, wymykający się niejednoznacznym ocenom, ale z pewnością uświadamia znaczenie tej twórczości w kształtowaniu krytyki filmowej jako domeny intelektu najwyższej próby.
Piotr Zwierzchowski, Mariusz Guzek, Sąsiedzi. Film o bydgoskim wrześniu 1939
Bydgoszcz 2019, ISBN 978-83-8018-269-1, ss. 296.
Związanie filmu z historią lokalną, w tym wypadku miasta, które stanowi osnowę filmowej opowieści oraz (w dużej mierze) decyduje także o filmowej lokacji – tego jeszcze bodaj w historiografii kina polskiego nie było. A jeżeli za temat biorą się najwybitniejsi znawcy tematu – można być spokojnym o efekt ich pracy. Bo „Sąsiedzi” – film o bydgoskim wrześniu 1939 Piotra Zwierzchowskiego i Mariusza Guzka to historia jednego filmu i dzieje filmowej Bydgoszczy w jednym. (prof. dr hab. Andrzej Gwóźdź)
Piotr Zwierzchowski (red.), Źródła wizualne w badaniach nad historią kina polskiego.
Z serii: Kino polskie wczoraj i dziś.
Bydgoszcz 2018, ISBN 978-83-8018-204-2, ss. 134.
Książka jest poświęcona źródłom wizualnym w badaniach nad historią polskiego kina. Badacze doskonale już wiedzą, że same filmy nie wystarczą. Coraz częściej sięgają po dokumenty archiwalne, scenariusze, scenopisy, szeroko rozumiane piśmiennictwo, dzienniki i wspomnienia itp. Dzięki nim można lepiej poznać i zrozumieć historię powstawania różnych filmów, jak również ich rozmaite konteksty. Znacznie rzadziej, mimo coraz większej świadomości metodologicznej historyków kina, uwzględniają oni źródła wizualne, które przecież posiadają znaczną potencję informacyjną, nie zawsze docenianą i w pełni wykorzystywaną. Na nie właśnie autorzy zawartych w książce tekstów chcą zwrócić uwagę.
Ryszard Strzelecki, Ewa Górecka (red.), Wartości – Antropologia – Kultura w badaniach humanistycznych
ISBN 978-83-8018-159-5, Bydgoszcz 2017, ss. 364.
Tom, podobnie jak wcześniejsze publikacje książkowe z lat 2010 i 2015, zawiera wyniki prac Zakładu Teorii Literatury i Wiedzy o Sztuce UKW oraz dokonania doktorantów i współpracowników jednostki. Tematyka prac pozostaje w kręgu zagadnień dominujących w aktualnych badaniach humanistycznych i kulturowych. Ukazuje związki literatury, kultury oraz rzeczywistości społecznej. Jest świadectwem rosnącej wagi pozaliterackich kontekstów. Zgodnie z dominującą tematyką prac, publikacja została podzielona na trzy części: I – wartości, II – antropologia i III – kultura. Kwestia wartości ujęta została w perspektywie fenomenologicznej. Autorzy skupili uwagę na życiu religijnym, wartościach wielkiej mistyki hiszpańskiej i jej kontynuacji oraz na zagadnieniach etycznych w literaturze. Problematyka antropologii dotyczy tożsamości, pamięci, miejsc egzystencji, ale również kryzysu tożsamości oraz daru w relacjach najgłębiej osobowych, w kręgu refleksji aksjologicznej znalazła się też koncepcja bohatera poezji i prozy współczesnej. W ostatniej części tomu podjęte zostało zagadnienie transformacji chrześcijańskich w dzisiejszym świecie. Inne wypowiedzi poświęcone kulturze dotyczą udziału tekstowych świadectw wielorakiej komunikacji kulturowej, popularnej, użytkowej i publicystycznej w twórczości literackiej, obecności formy haiku w poezji polskiej, tematyki Chrystusa w powieści najnowszej i zagadnienia rywalizacji orientacji protechnologicznej z postawami krytycznymi w okresie modernizmu. Ponadto omówiona została działalność Wandy Siemaszkowej w teatrze miejskim w Bydgoszczy oraz powojenna architektura miasta.
Piotr Zwierzchowski, Barbara Giza, John Bates, Karolina Kosińska (red.) Polskie seriale telewizyjne
ISBN 978-83-7096-994-3, Bydgoszcz 2015, ss. 314.
Serial jest dziś „megagatunkiem” telewizyjnym, i to z kilku co najmniej powodów. Traktowany wcześniej jako – dla wielu niewybredna – rozrywka telewizyjna, stanowi współcześnie przedmiot namysłu nad kulturą i tworzonymi przez nią „opowieściami”, ale także wielokrotnie zachwyca rozwiązaniami fabularnymi, inscenizacją i poziomem aktorstwa. Warto zatem, a nawet chyba należy, zastanawiać się nad serialem, który dawno już wyszedł z cienia filmu i stał się obiektem swoistej „mody”, stanowiąc niewątpliwe intelektualne wyzwanie. Zrobili to właśnie autorzy i redaktorzy tekstów do kolejnego tomu popularnej bardzo serii Kino Polskie wczoraj i dziś.
Ryszard Strzelecki, Ewa Górecka (red.), W kręgu antropologii, literatury, sztuki i form ludycznych
ISBN 978-83-8018-018-5, Bydgoszcz 2015, ss. 296.
Poprzez dobór tematów, przedmiotów analiz oraz stosowanych ujęć książka przemierza rozległą przestrzeń ukształtowanego w dzisiejszej nauce paradygmatu antropologicznego. Zamieszczone studia dokumentują przedsięwzięcia naukowe pracowników Zakładu Teorii Literatury i Wiedzy o Sztuce UKW. Większość prac zarówno w zakresie tematyki, jak i inicjatyw metodologicznych skupia się wokół kluczowych kwestii dzisiejszej humanistyki. Znajdujemy tu kontynuacje refleksji nad kategorią przestrzeni w literaturze, urbanistyce, etnografii, w jej aspektach antropologicznych i sakralnych, jest rozważana ciągle otwarta kwestia tożsamości, obcości i inności, biografii oraz rytuałów życia społecznego i religijnego.
Ważnym składnikiem tomu są wypowiedzi, związanych z Zakładem doktorantów. Młodzi badacze już u początku naukowej drogi podjęli tematykę trudną, rozwijaną niezależnie od aktualnych tendencji, mód czy poznawczych zawężeń dyscypliny w ramach określających ją „zwrotów”. Publikowane prace dotyczą dylematów sztuki zdehumanizowanej, zagadnienia teodycei w literaturze, motywu i idei Chrystusa w filmie oraz świadectw sakralnych w dyskursie poetów przeklętych. W dociekaniach nad archaicznym wymiarem człowieka podjęto też tematy mitologiczne – badano symbolikę wzroku i ślepoty oraz wyobrażenia kobiecych istot wodnych.
Barbara GIZA, Piotr ZWIERZCHOWSKI (red.), ALEKSANDER JACKIEWICZ
ISBN: 978-83-7383-796-6, Warszawa, 2015, ss. 319.
W polskiej kulturze filmowej Jackiewicz stanowił zjawisko barwne i wyraziste, przede wszystkim ze względu na bogactwo zainteresowań oraz śmiałość w łączeniu ich w oryginalną, choć niejednokrotnie dyskusyjną, myśl na temat współczesnej kultury. Przypomnienie jego poglądów, ponowny nad nimi namysł, pozwalają spojrzeć na tę niezwykle wszechstronną twórczość z dystansu, który zawarte w niej sądy, tezy i myśli poddaje refleksji, czasem rewizji czy wręcz negacji, jednak z pewnością uświadamia także, jak silny wpływ wywarł Jackiewicz na swoich współczesnych oraz kolejne pokolenia filmoznawców.
Barbara GIZA, Piotr ZWIERZCHOWSKI (red.), KONRAD EBERHARDT, ISBN: 978-83-7383-626-6, Warszawa, 2013, ss. 200.
Głównym bohaterem tomu jest Konrad Eberhardt, dziennikarz, krytyk, pisarz i scenarzysta. Był on niezwykle przenikliwym obserwatorem twórczości filmowej i zachodzących pod jej wpływem procesów kulturowych. Jego zainteresowania pograniczami filmu i innych dziedzin sztuki, niegdyś stanowiące o oryginalności, pozostawaniu na uboczu głównych nurtów krytyki filmowej, można dziś ocenić jako wartość o walorach prekursorskich.
Piotr Zwierzchowski, Barbara Giza (red.) Polskie piśmiennictwo filmowe. Z serii: Kino polskie wczoraj i dziś, ISBN 978-83-7096-872-4, Bydgoszcz 2013, ss. 279.
Książka przedstawia opracowania poszczególnych zjawisk z zakresu szeroko rozumianego piśmiennictwa filmowego, które zostało opisane w kontekście kulturowym, historycznym, politycznym i literackim.
Piotr Zwierzchowski, Dominik Wierski (red.) Kino, którego nie ma, ISBN 978-83-7096-911-0, Bydgoszcz 2013, ss. 326.
Autorzy tekstów podejmują rozważania nad teoretycznymi i filozoficznymi konsekwencjami bycia/niebycia filmu/filmem, nad filmami, które nigdy nie powstały, były projektowane, ale nie trafiły na ekrany. Najwięcej tekstów jest poświęconych kinematografii polskiej, ale Czytelnik znajdzie opracowania o kinie węgierskim, radzieckim, czechosłowackim i chorwackim.
Piotr Zwierzchowski, Kino nowej pamięci. Obraz II wojny światowej w kinie polskim lat 60. Z serii: Kino polskie wczoraj i dziś, ISBN 978-83-7096-940-0, Bydgoszcz 2013, ss. 348.
W książce przedstawiono wizerunek II wojny światowej, charakterystyczny dla kina polskiego lat 60. XX wieku. Autor przedstawia ogólne uwagi na temat uwikłania kina i polityki w realiach Polski lat sześćdziesiątych, a następnie analizuje wybrane filmy i tematy, poruszając problematykę pamięci, zapominania i uwiarygodniania przeszłości. Praca skierowana do filmowców, kulturoznawców, historyków, studentów tych dyscyplin oraz osób zainteresowanych historią kultury PRL.
Książka otrzymała tegoroczną Nagrodę im. Bolesława Michałka za najlepszą książkę filmową. Wręczenie nagrody odbyło się 26 marca 2014 roku podczas gali w warszawskim kinie Iluzjon-Muzeum Sztuki Filmowej.
Piotr Zwierzchowski, Daria Mazur, Mariusz Guzek (red.), Kino polskie wobec II wojny światowej. Z serii: Kino polskie wczoraj i dziś, ISBN 978-83-7096-816-8, Bydgoszcz 2011, ss. 306.
Książka ukazała się jako kolejna część serii filmoznawczej „Kino polskie wczoraj i dziś”. Treści w niej zawarte ukazują skalę oddziaływań tematyki wojennej na współczesną kinematografię polską. Publikacja przedstawia bogactwo form zainspirowanych doświadczeniami Holokaustu, konspiracji czy Powstania Warszawskiego. Przypomina zapomniane dzieła o tematyce wojennej.
Piotr Zwierzchowski i Daria Mazur (red.), Polskie kino popularne, ISBN: 978-83-7096-809-0, Seria: Kino polskie wczoraj i dziś, Bydgoszcz 2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, s. 402.
Autorzy zebranych w tej książce artykułów potraktowali problemy związane z polskim kinem popularnym bez uprzedzeń. Ich postawy badawcze, wykraczające poza uproszczone dychotomiczne podziały na filmy ambitne i komercyjne, niskobudżetowe i superprodukcje, poza aprioryczne kryteria wartości artystycznej bądź oglądalności, pozwoliły na wszechstronne i interesujące poznawczo zanalizowanie nurtu popularnego rodzimej kinematografii, od lat międzywojnia po współczesność.
Mariusz Zawodniak, Piotr Zwierzchowski (red.), Październik 1956 w literaturze i filmie, ISBN 978-83-7096-753-6, Bydgoszcz 2010, ss. 306.
Teksty zamieszczone w książce pokazują, jak literatura i film reagowały na wydarzenia 1956 roku. Ponadto przybliżają działalność liczących się wtedy postaci. Opowiadają o tym, jak Październik był odbierany na zewnątrz – jak wyglądał w oczach emigrantów oraz jak był oceniany po latach.
Słownik realizmu socjalistycznego, redakcja: Zdzisław Łapiński, Wojciech Tomasik, Kraków 2004.
Ryszard Strzelecki, Gerard Guźlak (red.). Czechow współcześnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2010.
Publikacja jest interdyscyplinarnym zbiorem artykułów i szkiców, obejmujących całość dorobku Antoniego Czechowa. Jest to owoc pracy europejskich uczonych -czechologów. Książka obejmuje zarówno recepcję teatralną, jak i interpretacje oraz analizy dzieł tego wielkiego dramaturga. Wydanie książki w 150 rocznicę urodzin pisarza świadczy o aktualności i uniwersalności treści, które Czechow zamknął w formie dramatu realistycznego.
Ryszard Strzelecki (red.) Między teatrem a światem. W kręgu problemów dramatu, sztuki scenicznej i teatralizacji kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2010.
Wieloaspektowość podejmowanych tu zagadnień przy równoczesnym uwzględnieniu ich teatralnych odniesień wyróżnia zgromadzone w tomie prace . Stąd barszo adekwatny tytuł całości : Między teatrem a światem. W kręgu problemów dramatu, sztuki scenicznej i teatralizacji kultury. Okazuje się, ze topos teatru ma siłę kreacyjną, odciska bowiem swoje piętno na bardzo różnych zjawiskach kulturowych, nie zawsze kojarzonych ze sztuką teatru.
Piotr Zwierzchowski, Munk's Bad Luck, ISBN: 83-2321-979-8, Poznań, 2009, ss. 114.
Książki wchodzące w skład serii Klasyka Kina (dotychczas ukazało się 13 tytułów) są przeznaczone dla szerokiego grona czytelników: miłośników i koneserów filmu polskiego i europejskiego, a przede wszystkim dla studentów filmoznawstwa i wiedzy o mediach, dla których stanowić będą cenną pomoc dydaktyczną. Poszczególne tomiki ukazują się w wersji dwujęzycznej: w języku polskim i angielskim, co poszerza krąg czytelników o anglojęzycznych adresatów.
Piotr Zwierzchowski, Zezowate szczęście. Seria: Klasyka kina, ISBN: 83-232-1600-2, Poznań, 2007, ss. 113.
Wstęp
ROZDZIAŁ 1. Andrzej Munk
ROZDZIAŁ 2. Pomysł i scenariusz
ROZDZIAŁ 3. Kulisy realizacji
ROZDZIAŁ 4. Kino (końca) polskiego Października
ROZDZIAŁ 5. Strategia błazna
ROZDZIAŁ 6. Film o nieobecności myślenia
ROZDZIAŁ 7. Ucieczka od wolności
ROZDZIAŁ 8. Kim jest Piszczyk?
ROZDZIAŁ 9. Piszczyk a sprawa polska
ROZDZIAŁ 10. Zezowate szczęście wobec polskiej szkoły filmowej
ROZDZIAŁ 11. Wyzwanie dla widza
Piotr Zwierzchowski i Daria Mazur (red.), Kino polskie po roku 1989, ISBN: 978-83-7096-604-1 Seria: Kino polskie wczoraj i dziś, Bydgoszcz 2007, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, s. 339.
Pod powierzchnią pozornej „nijakości” polskiego kina ostatnich lat kryje się wiele różnorodnych zjawisk: kino autorskie i komercyjne, kasowe i nieznajdujące widzów, nawiązujące do kina sprzed przełomu i zdecydowanie się od niego odcinające, zmagające się z przeszłością i teraźniejszością oraz traktujące je czysto instrumentalnie, kino dawnych mistrzów i filmy debiutantów, rozliczenia z narodową historią, wysokobudżetowe adaptacje literatury, produkcje wzorowane na amerykańskim kinie sensacyjnym, uwolnione od misji politycznej osobiste kino autorskie, reżyserskie debiuty, stawiające krytyczną diagnozę kapitalistycznej rzeczywistości, wreszcie publiczność posiadająca stare przyzwyczajenia i nowe oczekiwania. Zadaniem niniejszego tomu jest odkrycie tej różnorodności.
Piotr Zwierzchowski, Spektakl i ideologia. Filmowe wyobrażenia śmierci heroicznej, ISBN: 83-60236-06-2, Kraków, 2006, ss. 226.
Filmowe wyobrażenia śmierci heroicznej, nawet jeśli wielokrotnie ocierają się o granice kiczu, rzadko pozostawiają widza obojętnym. Spod spektaklu przebija czasem pełne egzystencjalnej doniosłości pytanie o heroizm w obliczu śmierci jako fundamentalny element człowieczeństwa. Śmierć heroiczna ukazywana jest jako ofiara złożona w imię idei lub drugiego człowieka lub jako pokuta za czyn niegodny. Stanowi symbol odchodzącego świata bądź narodzin nowego. Pytanie „Po co nam śmierć?” wydaje się brzmieć absurdalnie. W filmach opowiadających o śmierci heroicznej znajdziemy na nie bardzo dokładne odpowiedzi.
Piotr Zwierzchowski, Pęknięty monolit : konteksty polskiego kina socrealistycznego, ISBN: 8370965709, Bydgoszcz, 2005.
Polski socrealizm filmowy jest zazwyczaj opisywany jako zjawisko statyczne, jednorodne, stanowiące monolit, podlegające jedynie politycznym przemianom. Stwierdzenie to, aczkolwiek niepozbawione istotnych podstaw, zamazuje faktyczny obraz kina polskiego pierwszej połowy lat 50. Gdyby pozostawać dzisiaj wyłącznie w kręgu odczytań ideologicznych, stanowiłoby to mimo wszystko przyznanie racji ówczesnemu sposobowi patrzenia na teksty kultury, przyjęcie ówczesnych kryteriów oceny dzieła. Nie należy rezygnować z tej perspektywy, która wynika przede wszystkim z wewnętrznego spojrzenia na socrealizm, ponieważ jest ono nieodłączną częścią kultury stalinowskiej. Trzeba jednak, przełamując stereotypy uformowane jeszcze w latach 50., dostrzec w polskim kinie socrealistycznym jednocześnie jego monolityczność i różnorodność.
Piotr Zwierzchowski i Daria Mazur (red.), Kino polskie wobec umierania i śmierci, ISBN: 83-7096-543-1. Seria: Kino polskie wczoraj i dziś, Bydgoszcz 2005, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, s. 279.
Waldemar Kuligowski, Piotr Zwierzchowski (Red.), Śmierć jako norma, śmierć jako skandal, Bydgoszcz, 2002, ISBN: 8370964303.
Publikacja ta jest próbą spojrzenia na problem śmierci z dwóch perspektyw - z punktu widzenia naturalnego końca wszystkiego i jednocześnie czegoś, co zaskakuje, wręcz szokuje a nierzadko budzi ciekawość i przyciąga uwagę. Śmierć jako norma, śmierć jako skandal to książka bogata refleksjami studentów, którzy wbrew panującej modzie (kultowi ciała i młodości, propagandzie sukcesu) dostrzegają problem przemijania i starają się zinterpretować przesłanie, jakie przekazują twórcy kina, teatru, literatury.
Ryszard Strzelecki, Aktor i wiedza o człowieku: teoretyczne wypowiedzi o sztuce aktorskiej w Polsce od oświecenia do końca wieku XIX i ich antropologiczne podłoże, Rzeszów, 2001.
Książka nawiązuje do badań nad sztuką aktorską w Polsce. Jest próbą wejrzenia w dokonania dawnych znawców gry scenicznej, którzy swoje przemyślenia zawarli w podręcznikach i artykułach teoretycznych adresowanych głównie do ludzi związanych z ówczesnym teatrem. Opracowanie obejmuje okres stosunkowo długi. Od pierwszych ważnych dla sztuki aktorskiej osiemnastowiecznych jeszcze wypowiedzi A. K. Czartoryskiego, kierowanych do aktorów Teatru Narodowego, po ostatnie podręczniki XIX wieku. Owe rozproszone wypowiedzi cechuje pewna myślowa wspólność (podobne podlejcie do twórczości, do głównych treści kształcenia, wiedzy o naturze i sztuce oraz do zasad scenicznej estetyki). W dziejach teatru polskiego jest to czas od powstania sceny publicznej po pierwsze przejawy Wielkiej Reformy i początek teatrologii jako nauki.
Andrzej M. de Tchorzewski, Piotr Zwierzchowski (red.) Sens życia - sens wychowania, ISBN: 83-913903-1-4, Bydgoszcz, 2001, ss. 314.
Z recenzji wydawniczej prof.dr.hab. Katarzyny Olbrycht:
"Praca(...) podejmuje niezwykle ważne problemy dzisiejszej humanistyki, które dla współczesnego wychowania są problemami jednymi z najważniejszych. (...) Zapis dyskusji panelowej jest jej bardzo interesującym fragmentem.(...) Pozostałe teksty są interesujące (niektóre znakomite), pisane z dużym zaangazowaniem, świadczące o odczuwanej wadze tej problematyki. Całość będzie bez wątpienia jedną z ważniejszych pozycji współczesnej literatury pedagogicznej.
Piotr Zwierzchowski, Zapomniani bohaterowie. O bohaterach filmowych polskiego socrealizmu, Warszawa 2000.
Zwierzchowski nie chce nikogo przekonywać do tego, że lata pięćdziesiąte pozostawiły filmowe arcydzieła. Polemizuje jednak ze stanowiskiem, iż nie pozostawiły niczego, co mogłoby zainteresować dzisiejszego widza. W kulturze, nawet ręcznie sterowanej, istnieje zawsze jakiś element ciągłości; socrealizm w naturalny sposób spajają z sąsiednimi okresami biografie wielu twórców, przyzwyczajenia widzów, tradycja wreszcie. (...) Zwierzchowski pokazuje w jaki sposób w kinematografii polskiej lat 1949-1955 dokonywał się osobliwy kompromis między życzeniami, jakie stawiała władza, filmowymi technikami, wreszcie - ambicjami, którymi kierowali się (niektórzy przynajmniej) twórcy, docieka, jak poszukiwano w miarę atrakcyjnej formuły dla kina obciążonego propagandową misją (z recenzji prof. Wojciecha Tomasika).
Piotr Zwierzchowski, Myślenie mityczne w pedagogice (w świetle koncepcji mitu Ernsta Cassirera), Bydgoszcz 1997.
Ryszard Strzelecki, Droga teatru. Działalność sceniczna w wyższych seminariach duchownych w Polsce 1945-1989,
Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1997.
Ryszard Strzelecki, Teatr seminaryjny w Polsce w latach 1945-1989, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, Rzeszów 1995.
Monika Szczepaniak, Elfriede Jelinek, Baden-Baden (Tectum Verlag) 2022, ISBN10 3828847013
Elfriede Jelinek gehört zu den bedeutendsten deutschsprachigen Autorinnen der Gegenwart. In ihren Werken analysiert sie die aktuellen politischen, sozialen, kulturellen und medialen Diskurse auf eine Art und Weise, die Engagement mit hohem ästhetischem Anspruch und sprachlich-formaler Erneuerung verbindet. Für ihre originellen Sprachspiele wurde sie 2004 mit dem Literaturnobelpreis ausgezeichnet. Der Band bietet einen konzentrierten Überblick über Leben und Werk Elfriede Jelineks. Thematisiert werden unter anderem die zentralen Werkaspekte und großen Themenkomplexe, die Jelinek immer wieder bearbeitet: Politik und Gesellschaft, Geschichte und Erinnerung, Feminismus und Kritik des Patriarchats, Sprache und Denken sowie Theaterästhetik.
Magdalena Anna Długosz, Stanisław Jakóbczyk, Stan Appenzeller – legendarna rzeczywistość i artystyczna wyobraźnia, Gniezno 2017, Instytut Kultury Europejskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu: Acta Humanistica Gnesnensia XV, s. 162, ISBN 978-83-65287-41-0
Książka (…) została poświęcona postaci wciąż jeszcze tajemniczej, Stanowi Appenzellerowi, polsko-szwajcarskiemu – ale czy to takie pewne? – malarzowi, agentowi polskiego wywiadu wojskowego, ochotnikowi francuskiego ruchu oporu i… długo można by jeszcze wymieniać. Postać ta zdążyła obrosnąć biograficzną legendą, barwną i wspieraną przez luki i niejasności w dostępnych źródłach oraz niewystarczającym stanem badań. Appenzeller nie domaga się jednak uwagi tylko dla tych anegdotycznych względów. Zainteresowanie jego twórczością ma bowiem poważniejsze przyczyny, należy bowiem do tego nurtu poszukiwań, który ma szansę określić istotne zadania współczesnej wiedzy o sztuce. /z recenzji prof. K. Moraczewskiego/.
Krzysztof Okoński, Auf der Suche nach der verlorenen Freiheit
Dresden 2017, Neisse Verlag, 448 s.
ISBN 978-3-86276-250-7
Die international renommierte polnische Exilzeitschrift „Kultura” wurde 1947 in Rom gegründet und erschien später, bis zuletzt im Jahr 2000, in Paris. 637 Ausgaben, die sich mit allen dominierenden Problemen Polens, Deutschlands und Europas auseinandersetzten, von literarischen, politischen und historischen Aspekten angefangen bis hin zur oppositionellen Bedeutung der polnischen Rockmusik in den achtziger Jahren, bilden ein relevantes Kapitel nicht nur in der Geschichte der Publizistik. Ein reges Interesse an den durch Zensur und andere Maßnahmen beschränkten Kontakten beweisen den Willen, nach der verlorenen Freiheit in allen Bereichen des öffentlichen Lebens zu suchen. Dieses Ziel, das im Thema dieser Dissertation und früher im Titel eines Artikels von Konstanty A. Jeleński über die deutsche Literatur der fünfziger Jahre angedeutet wurde, brachte nach dem Zweiten Weltkrieg eine neue Qualität in den Dialog zwischen den Deutschen und Polen.
Monika Szczepaniak, Agnieszka Jezierska, Pia Janke (red.), Jelineks Räume
Wien 2017, Praesens Verlag, 200 s.
ISBN 978-3-7069-0953-2
Performative Raumkonzepte, Topographien, reale und imaginierte Orte, topologische Verfahren sind in den Texten von Elfriede Jelinek von besonderer Relevanz. Die räumliche Organisation ihres literarischen Universums schafft nicht nur geographische Hintergründe und topographische Kulissen wie Berge, Wälder, Seen oder private und öffentliche Räume wie Stadt, Dorf, Provinz, Haus/Villa, Fabrik, Supermarket, Raststätte, Schloss, Keller, Toilette etc., sondern ist darüber hinaus Ausgangspunkt für kritische Auseinandersetzungen mit den kulturellen Raumkonstruktionen in ihrer nationalen, lokal-regionalen und globalen Dimension. Räumliche Denkfiguren, nach denen Jelinek stets greift, verdeutlichen und kommentieren nicht zuletzt den umfassenden Wandel des Raumverständnisses bzw. die unübersehbare Auflösung der traditionellen Raummodelle, die sich insbesondere in der ökonomischen Dimension der Globalisierung, in den Migrationsbewegungen sowie in den neuen Medien- und Kommunikationstechnologien manifestiert.
Monika Szczepaniak, Habitus żołnierski w literaturze i kulturze polskiej w kontekście Wielkiej Wojny
Kraków 2017, Universitas, 404 s.
ISBN 97883-242-3150-8
Podstawą prezentowanych w niniejszej monografii interpretacji jest przekonanie, że męskość nie jest oczywistym, zdeterminowanym biologicznie faktem, lecz historią, na którą składają się działania i interakcje, w której uczestniczą ciała i dyskursy, którą konstytuują medialne obrazy i teksty. Krytyczna analiza kulturowych procesów doing masculinity oraz obszernego korpusu tekstów kultury jako form reprezentacji, dekonstrukcji, transformacji, aktualizacji męskości militarnej w szerokim kontekście Wielkiej Wojny ujawnia trwałe piętno wyciśnięte na polskiej kulturze przez dyskurs militarno-kombatancki, ale także płynność i niestabilność konstrukcji żołnierskości, jej fantazmatyczne fundamenty, limity cielesności w obliczu mechanicznej destrukcji. Dla mężczyzn uwikłanych w żołnierskość jako kombinację czynników kultury, historii, ideologii i geografii, wojna oznacza nie tylko romantyczną przygodę heroiczną, lecz także katastrofalne doświadczenie posiadające nieodwracalne konsekwencje biograficzne.
Magdalena Anna Długosz, Monika Suchodolska (red.), Fotografia w czasie, czas w fotografii, Lublin 2016, Wydawnictwo UMCS, s. 252, ISBN 978-83-7784-915-6
Tom zbiera teksty młodych badaczek i badaczy podejmujące temat ścisłych relacji łączących fotografię z czasem. Związki te wynikają już z samej istoty procesu fotograficznego, w efekcie którego powstają tradycyjne, analogowe zdjęcia, a pogłębiają się jeszcze poprzez sposoby istnienia fotografii w świadomości jej twórców i odbiorców na przestrzeni mijających dni, miesięcy i lat. Fotografia jako dokument, manipulacja, narzędzie ekspresji, punkt wyjścia do pracy pamięci i wyobraźni – to tylko kilka ze sposobów, w jaki to medium funkcjonuje i rezonuje w kulturze i życiu codziennym w kontekście czasu.
Piotr Otto Scholz, Magdalena Anna Długosz (red.), Von Biała nach Wien. Josef Strzygowski und die Kunstwissenschaften, Wien 2015, European University Press, s. 708, ISBN 978-3-85052-343-4
Akten der zwei internationalen wissenschaftlichen Konferenzen, die zum 150. Geburtstag von Josef Strzygowski, dem bekannten und zugleich umstrittenen Kunsthistoriker, Begründer und Patron der Wiener Gesellschaft für Vergleichende Kunstforschung, gehalten worden sind. Die im Band untergebrachte Beiträge besprechen das Leben, breite Kontakte und vielfältige wissenschaftliche Interessen von Strzygowski, die von der Antike bis zum zeitgenössischen Kunstleben und von Wien über Nord- und Südeuropa bis hin zu Afrika und Fernosten reichten. Seine Ansichten, Theorien, das umfangreiche Werk und dessen Rezeption verlangen immer noch nach Interpretation und kritischer Ansatz.
Joanna Drynda, Monika Szczepaniak (red.), Temperaturen des Begehrens. Sinnliche Präsenz und kulturelle Repräsentationen
Studia Germanica Posnaniensia 36
Poznań 2015, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 178 s.
ISSN 0137-2467
Die Aufsätze des Bandes untersuchen Räume und Inszenierungsformen von Kälte und Wärme in den „Kulturlandschaften des Herzens“ (V. Demuth) und in breiteren gesellschaftlichen Dimensionen. Sie fokussieren literarische bzw. ikonographische Einbrüche von verschiedenen Temperaturen, die analytische, ironische oder kritische Subtexte generieren und sich als Gegendiskurse bezeichnen lassen. Sie berücksichtigen auch intellektuelle und ökonomische Faktoren, die neue Varianten von Gefühlskultur oder „Intimitätsökonomie“ hervorbringen; gendering-Aspekte von Emotionen und Temperaturen und ihren Einfluss auf die Intensitäten des Begehrens; und nicht zuletzt den Zusammenhang von Medienräumen und Medienformaten mit den Temperaturen des Begehrens sowie die Spiegelung dieser Problematik in der sekundären Medienwirklichkeit der Literatur und Kunst.
Elżbieta Nowikiewicz (red.), Literarische Topographien in Ostmitteleuropa bis 1945
Frankfurt am Main / Berlin / Bern / Bruxelles / New York / Oxford / Wien 2014, Peter Lang (Posener Beträge zur Germanistik; Bd. 35), 245 s.
ISBN 978-3-631-64367-9
Der Band versammelt Aufsätze, die sich unter verschiedenen Gesichtspunkten mit ostmitteleuropäischen literarischen Räumen, Orten und ihrer Topographie beschäftigen. Die AutorInnen diskutieren unterschiedliche Ansätze einer sichtbaren Welt, des Räumlich-Erfahrbaren mit topographischer Akzentuierung, wobei geographische Referenzräume besondere Berücksichtigung finden. Es handelt sich um Bezüge zu Räumen, Orten und Landschaften im Leben und Werk verschiedener SchriftstellerInnen. Die Sammelmonographie setzt sich darüber hinaus die literarische Wiederentdeckung Ostmitteleuropas zum Ziel. Ostmitteleuropa wird einer erneuten Lektüre unterzogen, wobei die Fragen, wie die einzelnen Autoren den Text des Raumes lesen und wie sie mit dem ostmitteleuropäischen Raum umgehen, eine zentrale Bedeutung erfahren. Es wird auch nach den Raumfunktionen in Texten gefragt. Die Perspektive des Raumes determiniert demzufolge die Herangehensweise und den Umgang mit literarischen Texten.
Monika Szczepaniak (red.), Jelinek po polsku. Tłumaczenia i inscenizacje
Bydgoszcz 2014, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 190 s.
ISBN 978-83-7096-962-2
Tom Jelinek po polsku. Tłumaczenia i inscenizacje z udziałem tłumaczy i badaczy twórczości Elfriede Jelinek (literaturoznawców, kulturoznawców, językoznawców, translatologów i teatrologów) poświęcony jest „obecności” tekstów pisarki w Polsce. Autorzy artykułów podjęli refleksję podsumowującą polską recepcję twórczości Jelinek ze szczególnym uwzględnieniem problemów translacji oraz interpretacji tekstów noblistki w przekładzie na język polski. Analizy i interpretacje zawarte w niniejszym tomie koncentrują się wokół specyfiki języka Elfriede Jelinek i języka przekładów, trudności i pułapek translacyjnych, inscenizacji nowatorskich „powierzchni tekstowych” (Textflächen), które otwierają przed reżyserami niemal nieograniczone możliwości, a jednocześnie reprezentują określoną koncepcję teatru, problematyki recepcji i interpretacji powieści, dramatów i esejów w polskim kontekście kulturowym.
Magdalena Anna Długosz, Oskar Kokoschka – błędny rycerz. Figury wyobraźni młodego artysty, Lublin 2014, Wydawnictwo UMCS, s. 154, ISBN 978-83-7784-518-9
Studium wczesnej twórczości słynnego austriackiego ekspresjonisty Oskara Kokoschki. W centrum uwagi autorki znajduje się kilkuletni okres życia artysty pomiędzy 1912 a 1915 rokiem, który zdominowany został przez jego burzliwy i intensywny związek z jedną z najbardziej wyrazistych i wpływowych kobiet żyjących w Wiedniu na początku XX wieku – wdową po kompozytorze Gustawie Mahlerze – Almą Mahler.
Magdalena Długosz (Hg.), Vom „Troglodytenland“ ins Reich der Scheherazade. Archäologie, Kunst und Religion zwischen Okzident und Orient. Festschrift für Piotr O. Scholz zum 70. Geburtstag, Berlin 2014, Frank&Timme, s. 408, ISBN 978-3-7329-0102-9
Transdisziplinäre Forschung lebt vom „Blick über den Tellerrand“. So entsteht aus Artefakten und Überlieferungen zur Geschichte des Vorderen Orients ein vielfarbiges Gemälde, wenn Archäolog_innen, (Kunst-)Historiker_innen, Religionswissenschaftler_innen und andere Forscher_innen ihre Erkenntnisse – Mosaiksteinchen gleich – zusammenfügen. Das umfangreiche Spektrum der Themen und Disziplinen, die in diesem Band gesammelt worden sind, steht für die breitgefächerten Interessen des Jubilars, der die Notwendigkeit einer umfassenden Bildung im Rahmen der Kulturwissenschaften immer betont und gefördert hat.
Elżbieta Nowikiewicz (red.), Dydaktyka języków obcych a kompetencje ogólne
Neofilolog 40/1
Poznań / Bydgoszcz 2013, Polskie Towarzystwo Neofilologiczne, 156 s.
ISSN 1429-2173
W prezentowanym tomie publikowane są artykuły, zgłoszone na ogólnopolską konferencję Polskiego Towarzystwa Neofilologicznego, która odbyła się we wrześniu 2012 w Bydgoszczy. Jest to kolejny tematyczny numer czasopisma, tym razem poświęcony kompetencjom ogólnym w szerokim rozumieniu. Autorami są pracownicy naukowo-dydaktyczni i dydaktyczni wyższych uczelni w kraju, którzy w swoich tekstach podejmują wybrane aspekty z zakresu kompetencji ogólnych w ujęciu i klasyfikacji ESKOJ w kształceniu filologów.
Magdalena Długosz, Piotr O. Scholz (red.), Sarmatismus versus Orientalismus in Mitteleuropa / Sarmatyzm versus orientalizm w Europie Środkowej. Akta międzynarodowej konferencji naukowej w Zamościu 9-12 grudnia 2010, Berlin 2013, Frank&Timme, s. 468, ISBN 978-3-86596-492-2
Dwujęzyczny tom będący pokłosiem międzynarodowej interdyscyplinarnej konferencji zorganizowanej przez Zakład Porównawczej Historii Sztuki UMCS w Lublinie we współpracy z Muzeum Zamojskim w Zamościu. Zbiera głosy polskich i zagranicznych, przede wszystkim niemieckich badaczek oraz badaczy w trwającej wciąż naukowej dyskusji o fenomenie sarmatyzmu (a także sarmackości), jego charakterystyce i recepcji oraz jego orientalnym – a także orientalistycznym – kontekście.
Dagmar von Hoff, Monika Szczepaniak, Lena Wetenkamp (red.), Poetiken des Auf- und Umbruchs
Frankfurt am Main / Berlin / Bern / Bruxelles / New York / Oxford / Wien 2013, Peter Lang, 138 s.
ISBN 978-3-631-63827-9
Der etymologische Bedeutungsgehalt der Worte Aufbruch und Umbruch ist nicht eindeutig und beinhaltet zum einen die kriegerischen Bedeutungen des Aufbruchs der Wunde und des Lagers. Zum anderen umfasst er aber auch positive Konnotationen wie den Aufbruch in eine neue Epoche und den Umbruch der Erde als Vorbereitung des Ackers auf neuen Ertrag. Die wissenschaftlichen Analysen nähern sich diesen Bedeutungen aus vielfältigen Perspektiven und zeigen, dass unterschiedliche Poeten des Auf- und Umbruchs diesen Zeitenwenden, Umbrüchen und Aufbruchsphänomenen in ihren Werken nachgehen. Die Namen der Schriftsteller reichen von Wolfram von Eschenbach, Georg Büchner, Anna Seghers, H. G. Adler, Yvan Goll, Wilhelm Furtwängler, Bertolt Brecht, Gertrud Kolmar, Elisabeth Langgässer, Paul Celan bis zu Andrzej Stasiuk.
Inge Stephan, Monika Szczepaniak (red.), Cold fronts. Kältewahrnehmungen in Literatur und Kultur vom 18. bis 20. Jahrhundert
Colloquia Germanica 43, t. 1/2 (2010)
Tübingen / Basel 2013, A. Francke Verlag, 145 s.
ISSN 0010-1338
In dem vorliegenden Band geht es um Irritationen der Wahrnehmungsweisen im Zusammenhang mit Kälteerfahrungen in Schnee und Eis. Er basiert auf Vorträgen, die auf der Tagung der German Studies Association (GSA) im September 2011 in Louisville gehalten wurden. Dort beschäftigten sich wohl nicht zufällig drei Sektionen unabhängig voneinander mit dem Kältethema. Der vorliegende Band versammelt ausgewählte Beiträge aus der zweiten und dritten Sektion, in denen historische Zugänge zum Thema in der Literatur dominierten, und wird ergänzt durch einige zusätzlich eingeworbene Texte.
Agnieszka Jezierska, Monika Szczepaniak (red.), Elfriede Jelinek: „Moja sztuka protestu”. Eseje i przemówienia
Warszawa 2012, W.A.B., 344 s.
ISBN 978-83-7747-652-9
„Moja sztuka protestu”... Efriede Jelinek to zbiór najróżniejszych tekstów, od artykułów i przemówień wygłaszanych na uroczystościach przyznania nagród literackich po felietony. Za rozmaitością formy idzie wielość tematów. Są tu rozważania o pisarzach, teatrze i sporcie, są też o myśli o milczeniu, słuchaniu czy komentarze o wydarzeniach, które wywołały w Austrii ogromne kontrowersje, jak choćby sprawa przez lata więzionej i gwałconej Elisabeth Fritzl. Cechą wspólną tych tekstów jest język o niesamowitej sile i intensywności oraz styl pełen gier słownych i intertekstualnych nawiązań, który stał się znakiem rozpoznawczym autorki.
W swoich esejach Jelinek krytykuje i oskarża, by napiętnować zjawiska takie jak rasizm i nietolerancja, „zbydlęciałe społeczeństwo” i „zapominalstwo” historyczne, szkicując przy tym gorzki obraz świata. Należy do tych autorów, którzy nie pozostawiają czytelników ani krytyków obojętnymi, wywołują skrajne emocje, od euforii po odrazę. Dzieje się tak, ponieważ Jelinek wybiera trudną drogę mówienia o sprawach, które większość wolałaby przemilczeć, a jej teksty są dla odbiorców ciągłym wyzwaniem.
Monika Szczepaniak, Militärische Männlichkeiten in Deutschland und Österreich im Umfeld des Großen Krieges. Konstruktionen und Dekonstruktionen
Würzburg 2011, Verlag Königshausen & Neumann, 274 s.
ISBN 978-3-8260-4607-0
Der Mann als das kämpfende Geschlecht, als Ritter/Krieger/Soldat ist ein Ideal, das das männliche Handlungsrepertoire in verschiedenen Epochen der Geschichte des Abendlandes nachhaltig prägte und die Attitüde der Wehrhaftigkeit als einen ausgesprochen männlichen Habitus begründete. Der Große Krieg – der erste industrialisierte Krieg in der Geschichte, in dem es zur Amalgamierung von Mensch und Maschine kommt, bringt verschiedene Konzepte der militärischen Männlichkeit hervor, die erst im historischen Kontext zu verstehen sind. Die vorliegende Studie bietet einen ersten Vergleich der deutschen und österreichischen militärischen Männlichkeit im Fokus der Männlichkeitsforschung. Im Rahmen der komparativen Vorgehensweise werden sowohl die komplexen – in jedem Kontext an nationale bzw. ethnische Diskurse und Traditionen anknüpfenden – Konstruktionsprozesse der militärischen Männlichkeiten als auch Versuche einer Dekonstruktion verfolgt. Gegenstand der umfassenden Analyse sind die verschiedenen Konfigurationen des männlich-militärischen Habitus in zahlreichen textuellen und visuellen künstlerischen Beiträgen aus Deutschland und Österreich im Umfeld des Großen Krieges.
Krzysztof Okoński, Dorota Pruss-Pławska (red.), Der polnische Blick auf die Berliner Mauer: Politik – Geschichte – Medien – Literatur, Bydgoszcz 2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 296 s.
ISBN 978-83-7096-796-3
„Auf der Grundlage der reichen deutsch-polnischen Kontakte West- und Ostberlins konnten nach dem Fall der Mauer und der Vereinigung Deutschlands die neuen Kulturverbindungen zwischen Deutschland und Polen aufgebaut werden. Die Berliner deutsch-polnische Kulturgeschichte ist reich, doch viele ihrer Facetten sind heute leider vergessen. Daher freue ich mich ganz besonders über die Initiative von Krzysztof Okoński und Dorota Pruss-Pławska. Ihr Buch Der polnische Blick auf die Berliner Mauer versucht die reiche Kulturgeschichte der geteilten Spreemetropole nachzuzeichnen und an die Bedeutung des polnischen Faktors in Berlin in der Zeit des Kalten Krieges zu erinnern. Diesem interessanten Band wünsche ich zahlreiche Leser. Möge das vorliegende Buch auch viele Wissenschaftler zu weiteren Forschungsinitiativen anregen.” Ze wstępu Basila Kerskiego
Elżbieta Nowikiewicz (red.), Czytanie Bydgoszczy. Bromberg erlesen*
Bydgoszcz 2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 271 s.
ISBN 978-83-7096-791-8
* publikacja dwujęzyczna
Książka jest opowieścią o zdarzeniach i sytuacjach, które z perspektywy całego wieku mogą okazać się interesujące dla kogoś, kto chciałby bliżej poznać realia pruskiej i niemieckiej przeszłości Bydgoszczy. Zaproponowany wybór niemieckojęzycznych utworów literackich, związanych tematycznie z tym miastem należy potraktować jako zaproszenie do podróży szlakiem bydgoskich motywów w literaturze. Podróż ta, po części sentymentalna, z elementami topografii miasta, może stać się źródłem niezwykłych przeżyć. Pojawi się tutaj kilkanaście tytułów, a wybrane poparte zostaną przedrukami obszernych fragmentów tekstów oryginalnych i ich tłumaczeń na język polski. Nie będą tu jednak ani wnikliwie opisywane i analizowane, ani interpretowane, gdyż łatwo byłoby o zafałszowanie charakteru zgromadzonego materiału, który powinien przede wszystkim informować oraz wyzwolić wyobraźnię odbiorcy. Dzisiejszy polskojęzyczny czytelnik poznaje na podstawie przedłożonego materiału historyczne uwarunkowania Bydgoszczy, widziane oczami jej dawnego obcojęzycznego mieszkańca.
Monika Szczepaniak (red.), Miłość we współczesnych tekstach kultury
Bydgoszcz 2010, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 256 s.
ISBN 978-83-7096-737-6
Inspirację do przygotowania tomu Miłość we współczesnych tekstach kultury, poświęconego fenomenowi wszechobecnemu w tradycji i w kulturze współczesnej, stanowiła diagnoza o konieczności mówienia o miłości w liczbie mnogiej, o różnych dyskursach miłosnych, które organizują praktyki społeczne i intymne w czasach obyczajowego anything goes. Przedstawiciele różnych nauk humanistycznych i społecznych próbują zgłębić istotę form reprezentacji miłości we współczesnych tekstach kultury popularnej i wysokiej na tle zmian społecznych i kulturowych prowadzących do wykreowania nowych form intymności. Przedmiotem analizy są „fragmenty dyskursów miłosnych” w europejskich literaturach współczesnych (polskiej, niemieckiej, austriackiej, angielskiej, włoskiej, hiszpańskiej, francuskiej), w kinie polskim i w popularnych serialach po roku 1989, w przestrzeni publiczno-medialnej, w sztuce wysokiej, w tekstach filozoficznych i teologicznych. Niniejszy tom pomyślany jest jako inspiracja do rozwoju interdyscyplinarnych love studies jako formy namysłu nad miejscem jednej z centralnych kategorii antropologicznych w kulturze współczesnej.
Monika Szczepaniak (red.), „Mówię i mówię”. Teatralne maski Elfriede Jelinek
Bydgoszcz 2008, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 207 s.
ISBN 978-83-7096-672-0
Oddawany w ręce czytelnika tom „Mówię i mówię”. Teatralne maski Elfriede Jelinek prezentuje szerokie spektrum różnych aspektów dramaturgii Elfriede Jelinek, autorki dotychczas nieobecnej na polskich scenach teatralnych, a także w polskim dyskursie naukowym. Polscy, niemieccy i austriaccy literaturoznawcy, kulturoznawcy oraz językoznawcy analizują dramaty czy raczej „teksty dla teatru” autorstwa Elfriede Jelinek, charakteryzują specyficzną strategię literacką pisarki, dyskutują o dylematach reżyserów związanych z inscenizacją jej sztuk, o problematyce recepcji oraz o trudnościach translacyjnych. Zebrane w niniejszym tomie artykuły pokazują, że radykalna rebelia przeciw tradycyjnemu teatrowi może uwalniać produktywny potencjał, który w przypadku Jelinek w oryginalny sposób wykorzystywany jest przez inscenizatorów.
Monika Szczepaniak, Männer in Blau. Blaubart-Bilder in der deutschsprachigen Literatur
Köln / Weimar / Wien 2005, Boehlau, 325 s.
ISBN 3-412-15605-1
Die Blaubart-Texte gehören zu den Geschlechter-Mythen der Moderne, in denen Gewalt, Tod und Geschlecht eine gleichermaßen spektakuläre wie mysteriöse Verbindung eingehen. Das vorliegende Buch ist die erste umfangreiche Darstellung der Blaubart-Bilder in der deutschsprachigen Literatur und stellt den ‚Frauenvernichter’ und ‚Serienmörder’ Blaubart aus der Perspektive der neueren Geschlechterforschung als Repräsentanten einer ‚Maskulinität in der Krise’ dar. Die Analyse verbindet in interdisziplinärer Weise verschiedene Diskurse, um Blaubarts Habitus der Frauenverführung, Frauenprüfung und Frauentötung zu entschlüsseln und über die Möglichkeiten der Befreiung aus dem Teufelskreis von Verführung und Gewalt zu reflektieren. Auf der Grundlage eines umfangreichen literarischen Textkorpus von 1771 bis in die Gegenwart mit Beispielen von Ludwig Tieck, der Brüder Grimm, Herbert Eulenberg oder Georg Trakl wird der Versuch unternommen, Blaubarts Geheimnis zu ergründen.
Marek Cieszkowski, Monika Szczepaniak (red.), Texte im Wandel der Zeit. Beiträge zur modernen Textwissenschaft
Frankfurt am Main / Berlin / Bern / Bruxelles / New York / Oxford / Wien 2003, Peter Lang, 238 s.
ISBN 3-631-51800-5
In diesem Sammelband werden diverse Textphänomene aus der Sicht einer multidisziplinär ausgerichteten Textwissenschaft untersucht. Die Beiträge dokumentieren sowohl die wissenschaftshistorische als auch die aktuelle Diskussion über Grenzen und Perspektiven der Textforschung. Den Autoren ging es darum, das Schillernde am Textphänomen ins Auge zu fassen, Gestaltungsspielräume für einzelne Textsorten zu fixieren, die Machart der Texte und die Untiefen der Texturen zu veranschaulichen sowie eigenartige Wirkungspotenzen des Textes zu begründen.
Monika Szczepaniak, Dekonstruktion des Mythos in ausgewählten Prosawerken von Elfriede Jelinek
Frankfurt am Main / Berlin / Bern / Bruxelles / New York / Oxford / Wien 1998, Peter Lang, 225 s.
ISBN 3-631-518000-5
Die Autorin analysiert den demythologisierenden Gestus Elfriede Jelineks, der darauf hinausläuft, die „Unschuld der Dinge” in Frage zu stellen und den von literarischen, medialen, philosophischen und gesellschaftlichen Diskursen konstruierten Mythen die ihnen „gestohlene” Geschichte zurückzugeben. Nach der Präsentation einiger Mythostheorien, unter denen der semiologischen Theorie von Roland Barthes eine besondere Bedeutung zukommt, erfolgt die Analyse von ausgewählten Prosatexten Jelineks. Es wurden acht Mythen bzw. mythische Komplexe herausgearbeitet: Familie, Frau, Mann, Liebe, Sex, Natur, Heimat und Musik. In Jelineks Optik erscheinen die im kollektiven Bewusstsein präsenten, mythisch geprägten Vorstellungen als Konstrukte politisch-ideologischen Charakters, hinter denen Macht, Gewinnsucht und Gewalt stecken. Im Laufe der Analyse wird stets auf die bei Jelinek mit der Bekämpfung der Mythologeme einhergehende Sprachkritik hingewiesen.
Monika Szczepaniak (red.), Z literatury niemieckojęzycznej. Teksty – Objaśnienia leksykalne – Propozycje interpretacji. Heinrich von Kleist: „Michael Kohlhaas”; „Die Marquise von O...”
Rzeszów 1998, FOSZE, 177 s.
ISBN 83-87602-27-2
Seria Z literatury niemieckojęzycznej przeznaczona jest dla osób interesujących się językiem niemieckim i literaturą krajów niemieckojęzycznych. Skorzystają z niej zarówno studenci filologii germańskiej, którzy znajdą tu sztandarowe pozycje z kanonu lektur, jak i inni czytelnicy pragnący pogłębić znajomość języka niemieckiego oraz zapoznać się z dziełami wybitnych pisarzy niemieckojęzycznych.
